**Gạch Chòi Bình Định: Di Sản Văn Hóa Vượt Thời Gian**
**Mở đầu**
Tây Sơn – Bình Định là vùng đất giàu truyền thống văn hóa, nơi nuôi dưỡng những giá trị nghệ thuật độc đáo, trong đó có gach chòi – một loại hình nghệ thuật sân khấu dân gian đặc sắc. Với những nét đặc trưng riêng biệt về nội dung, hình thức biểu diễn và nhạc cụ, gach chòi đã trở thành một di sản văn hóa phi vật thể quý báu, được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.
**Lịch sử và Nguồn gốc**
Không có ghi chép rõ ràng về thời điểm ra đời chính xác của gach chòi, nhưng các nhà nghiên cứu cho rằng loại hình nghệ thuật này có nguồn gốc từ thế kỷ 18, gắn liền với cuộc khởi nghĩa Tây Sơn. Những người lính Tây Sơn thường dựng chòi nghỉ ngơi và giải trí trong những lúc hành quân, họ tổ chức các hoạt động biểu diễn văn nghệ, dần dần hình thành nên các tiết mục gach chòi.
**Nội dung và Hình thức Biểu diễn**
Gach chòi thường diễn ra tại các sân đình, sân chùa hay không gian mở ngoài trời. Nội dung các bài gach chòi thường đề cập đến những chủ đề dân gian, lịch sử, tình yêu đôi lứa hay những vấn đề xã hội. Phần lớn các bài gach chòi theo lối kể chuyện, đan xen với những màn đối thoại, hát đối đáp và sử dụng nhiều ngôn ngữ địa phương.
Một tiết mục gach chòi thường có sự tham gia của hai đến bốn người. Họ sử dụng các nhạc cụ dân tộc đơn giản như trống, chũm chọe, mõ và guitar guitar để đệm đàn. Điệu múa trong gach chòi chậm rãi, uyển chuyển, kết hợp với những động tác mô phỏng sinh hoạt hằng ngày.
**Nhạc cụ Đặc trưng**
Nhạc cụ đặc trưng nhất của gach chòi là chiếc trống đôi mặt hình con lân gọi là "trống lân". Trống lân có kích thước lớn, được gắn hai mặt da trâu và sơn nhiều họa tiết trang trí. Người chơi trống lân sử dụng hai dùi gỗ để đánh nhịp, tạo âm thanh trầm ấm, hùng tráng.
Ngoài trống lân, gach chòi còn sử dụng một số nhạc cụ khác để tạo nên sự đa dạng về âm thanh, bao gồm:
* **Chũm chọe:** Một cặp nhạc cụ gõ bằng kim loại, dùng để tạo tiết tấu nhịp nhàng.
* **Mõ:** Một loại nhạc cụ gõ bằng gỗ, thường được sử dụng để đệm nhịp trong các đoạn hát.
* **Đàn guitar guitar:** Một loại đàn dây gảy, được sử dụng để đệm hát và tạo giai điệu.
**Giá trị Văn hóa**
Gach chòi là một loại hình nghệ thuật có giá trị văn hóa to lớn. Nó phản ánh đời sống sinh hoạt, phong tục tập quán và bản sắc văn hóa của người dân Bình Định. Gach chòi đã trở thành một hoạt động văn hóa không thể thiếu trong các dịp lễ hội, đình đám và các hoạt động cộng đồng.
Ngoài ra, gach chòi còn có giá trị giáo dục, giúp các thế hệ trẻ hiểu về lịch sử, văn hóa và truyền thống của quê hương mình. Nó cũng góp phần bảo tồn các giá trị văn nghệ dân gian đang có nguy cơ mai một.
**Bảo tồn và Phát huy**
Trong những năm gần đây, gach chòi đã được các cơ quan chức năng và cộng đồng quan tâm bảo tồn và phát huy. Các lớp học gach chòi được mở ra để truyền dạy kỹ thuật biểu diễn, hát đối đáp và sử dụng nhạc cụ. Các câu lạc bộ gach chòi cũng được thành lập để tạo môi trường sinh hoạt, giao lưu và trao đổi kinh nghiệm.
Bên cạnh đó, các lễ hội gach chòi được tổ chức thường xuyên để quảng bá loại hình nghệ thuật này đến với công chúng. Các nghệ nhân gach chòi được tôn vinh, tạo điều kiện để họ tiếp tục sáng tác và biểu diễn.
**Kết luận**
Gach chòi Bình Định là một di sản văn hóa phi vật thể vô giá, mang đậm bản sắc văn hóa của người dân miền Trung. Với những giá trị lịch sử, văn hóa và nghệ thuật đặc sắc, gach chòi vẫn tiếp tục được lưu truyền và phát huy trong đời sống hiện đại. Việc bảo tồn và phát huy gach chòi góp phần gìn giữ và phát triển di sản văn hóa dân tộc, đồng thời nâng cao tình yêu quê hương và lòng tự hào trong mỗi người dân Bình Định.
